Popularne rzymskie brązy z IV wieku n.e., szczególnie z dynastii Konstantynów, często stanowią jeden z początkowych zakupów młodych ludzi stawiających pierwsze kroki w antycznej numizmatyce. Są tanie, powszechnie dostępne, a różnorodność ich typów rewersów pozwala na zebranie całkiem pokaźnych i ciekawych kolekcji.
Do najpopularniejszych należą rewersy typu:
- IOVI CONSERVATORI - Jowisz (Jupiter) stojący na lewo, trzymający w wyciągniętej prawej ręce Wiktorię na globie, w lewej długie berło (scepter),
- GLORIA EXERCITVS - jeden lub dwóch legionistów stojących na wprost, trzymających pionowo sztandary legionowe: jeden lub dwa wewnątrz, dwa na zewnątrz,
- SOL INVICTO - Sol w koronie promienistej sttojący na lewo,
- VIRTVS EXERCIT - prostokątna tablica z napisem VOT XX na pionowym słupku, pod nią z obu stron siedzący dwaj niewolnicy,
- GLORIA ROMANORVM - Roma siedząca na tronie na lewo z Wiktorią i berłem,
Jest też wiele innych.
I każda w wielu odmianach, innych cesarzy lub cezarów, bita w innym czasie i przez różne mennice, gdzie różnice między monetami są doskonale widoczne gołym okiem.
Prześledźmy to na przykładzie monet jednego tylko cesarza Konstantyna I Wielkiego i jednego typu rewersu, bardzo popularnej bramy obozu wojskowego (ang.: campgate).
Monety Konstantyna można np. obejrzeć pod linkiem: http://wildwinds.com/coins/ric/constantine/t.html
... i z tego źródła pochodzą wszystkie prezentowane tu zdjęcia.
Przedtem jednak drobne wyjaśnienia:
- W opisie awersu i rewersu zawsze podawany jest tu najpierw napis otokowy a potem możliwie najwierniejszy opis obrazu w tle.
- Odcinek to wydzielona, dolna część rewersu z oznaczeniem mennicy a często też jej oddziału (filii) zwanego z włoska officina.
- Follisy to monety z brązu wprowadzone po raz pierwszy do obiegu przez cesarza Dioklecjana na przełomie III i IV wieku, początkowo zawierały nawet ok. 5 % srebra i miały wartość 1/5 srebrnego argentusa. Uległy jednak dewaluacji i w czasach dynastii Konstantynów wypuszczano monety brązowe bez domieszki srebra, o różnych średnicach i masach. Współcześni nam naukowcy, dla uporządkowania tego, podzielili je na cztery grupy umownie nazywając AE:
o AE1 - średnica 25 mm i więcej,
o AE2 -rednica od 21 do 25 mm,
o AE3 - średnica od 17 do 21 mm,
o AE4 - średnica poniżej 17 mm.
A teraz kilkanaście przykładów monet Konstantyna z bramą obozową na rewersie.
Zwróćmy uwagę na różnice w portrecie cesarza i w wyobrażeniu bramy obozu. Na awersie napis otokowy jest na wszystkich monetach taki sam: "Konstantyn August". Jest pokazywana wyłącznie głowa cesarza (zwykle w prawo, są jednak wyjątki) ale czasem też z widocznymi elementami stroju. Również przepaska na głowie różni się: bywa to wieniec laurowy jak na pierwszej monecie ale też cała gama przepasek z dwoma lub trzema rzędami pereł, bywają rozety, jakieś długie prostokątne segmenty w jednym, dwóch lub trzech rzędach. Bywa twarz na wprost ale też pochylona, jakby w zadumie.
No a rewers z bramą obozu legionowego to już "pełne szaleństwo". Ilość rzędów cegieł w murze od 4 do 14 (jeśli dobrze policzyłem), najróżniejsze wieżyczki na dachu, zwykle gwiazda między nimi ale nie zawsze, zwykle brama otwarta bez drzwi ale jest też rzymska wersja z otwartymi drzwiami, no i różne symbole na lewo i prawo od bramy. Różnorodność odmian wielka. Miałem duże trudności aby je wystarczająco dokładnie i obrazowo opisać, zwłaszcza te wieżyczki na dachu, o najróżniejszym wyglądzie. Nie przypuszczam aby ktoś był w stanie zebrać wszystkie te odmiany. Bo nadal są odkrywane i opisywane nowe, dotąd nieznane.
Dochodzą jeszcze błędne opisy w renomowanym internetowym katalogu Wildwinds (patrz w opisach monet) które wychwyciłem bez szczególnego trudu wybierające te zdjęcia.
Z reguły napis otokowy na rewersie jest PROVIDENTIAE AVGG. Providentia to personifikacja (uosobienie) roztropności. Ale są też warianty z mennic w Arles i Rzymie z napisem VIRTVS AVGG. Virtus to z kolei personifikacja odwagi, męstwa.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 327-328 w mennicy Alexandria (Egipt).
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, Głowa Konstantyna w prawo w wieńcu laurowym.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwoma kulistymi wieżyczkami i ośmiopromienną gwiazdą między nimi, 6 rzędów cegieł, brak drzwi, wejście wysokie na 2 1/2; rzędu, wieniec laurowy w lewym polu.
Odcinek: SMALA.
Katalog: Alexandria RIC VII 41
Follis Konstantyna Wielkiego bity w latach 324-325 w mennicy Arles.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, popiersie udrapowane Konstantyna w prawo w potrójnej wąskiej przepasce.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami w kształcie walców zakończonych kulami, między nimi ośmiopromienna gwiazda, 5 rzędów cegieł, wejście wysokie na 2 3/4 rzędu.
Odcinek: P*(gwiazda)AR.
Katalog: Arles RIC VII 264.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w roku 327 w mennicy Arles.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w prawo w podwójnej wąskiej przepasce.
Rewers: VIRTVS AVGG, brama obozowa z czterema wieżyczkami w kształcie walców zakończonych kulami, otwarte drzwi, 4 rzędy cegieł, w lewym polu S, w prawym F.
Odcinek: ARLS.
Katalog: Arles RIC VII 313
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 325-326 w mennicy Antiochia.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w prawo w podwójnej wąskiej przepasce.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami w kształcie kul na wąskiech walcach na krańcach dachu, 6 rzędów cegieł, wejście wysokie na 3 rzędy.
Odcinek: SMANTD
Katalog: Antioch RIC VII 63
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 325-326 w mennicy Antiochia.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w prawo w przepasce z jednego rzędu prostokątów.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami w kształcie kul na trzech równoległych prętach, między mini ośmiopromienna gwiazda, 14 rzędów cegieł, wejście wysokie na 7 rzędów.
Odcinek: SMANT.
Katalog: Antioch RIC VII 63 G.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 325-326 w mennicy Antiochia.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w prawo w przepasce z jednego rzędu podłużnych oczek.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami w kształcie kul na trzech prętach w kształcie stożków, między mini ośmiopromienna gwiazda, 9 rzędów cegieł, wejście wysokie na 4 rzędy z kropką w świetle, w lewym polu D, w prawym E.
Odcinek: SMANT.
Katalog: Antioch RIC VII 71 DE.
Follis AE2 Konstantyna Wielkiego bity w latach 329-330 w mennicy Antiochia.
Awers: CONSTANTI-NVS MAX AVG, popiersie Konstantyna udrapowane w prawo w przepasce z rozetami.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami w kształcie kul na trzech prętach w kształcie stożków, między mini ośmiopromienna gwiazda, 12 rzędów cegieł, wejście wysokie na 6 1/2 rzędów.
Odcinek: SMANTE.
Katalog: Antioch RIC VII 84.
Follis AE4 Konstantyna Wielkiego bity w latach 325-326 w mennicy Cyzicus.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG – głowa Konstantyna w prawo w podwójnej wąskiej przepasce.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami w kształcie kul opartych na łukowych prętach, nad kulami mniejsze kule na prętach pojedyńczych, między wieżyczkami ośmiopromienna gwiazda, 7 rzędów cegieł, wejście wysokie na 3 3/4; rzędów.
Odcinek: SMKA.
Katalog: Cyzicus RIC VII 34.1 str. 648.
Podobny follis z lat 326-326, głowa w prawo w podwójnej wąskiej przepasce, 8 rzędów cegieł, wejście wysokie na 4 3/4; rzędów.
Odcinek: SMKD
Katalog: Cyzicus RIC VII 44.1.
Podobny follis z tej samej mennicy i tych samych lat, głowa w prawo w wieńcu laurowym, 6 rzędów cegieł, wejście wysokie na 2 1/2; rzędu.
Katalog: Cyzicus RIC VII 51.1
Podobny follis z tej samej mennicy i tych samych lat, głowa w prawo w podwójnej wąskiej przepasce, 8 rzędów cegieł, wejście wysokie na 4 1/3 rzędu.
Katalog: Cyzicus RIC VII 60.1
Follis Konstantyna Wielkiego bity w roku 317 w mennicy Heraclea.
Awers: IMP CONSTA-NTINVS AVG, popiersie udrapowane Konstantyna w potrójnej przepasce perłowej w lewo, w prawym ręku mappa, w lewym glob i długie berło (scepter).
Rewers: PROVIDEN-TIA AVGG, brama obozowa z trzema kulistymi wieżyczkami, brak drzwi, 7 rzędów cegieł (opis w katalogu: 6 rzędów), wejście wysokie na 3 3/4; rzędów.
Odcinek: MHTΔ.
Katalog: Heraclea RIC VII 16
Srebrzony follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 318-320 w mennicy Heraclea.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w podwójnej przepasce z kamieni szlachetnych w lewo (opis w katalogu: „trzymający glob, długie berło i mappa?).
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwoma kulistymi wieżyczkami (opis w katalogu: z trzema wieżyczkami) i ośmioramienną gwiazdą między nimi, 6 rzędów cegieł, wejście wysokie na 3 1/2; rzędu, kropka w prawym polu.
Odcinek: SMHΔ.
Katalog: Heraclea RIC VII 28.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 324-325 w mennicy Nicomedia.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w potrójnej przepasce z pereł.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwoma wieżyczkami w kształcie stojących orłów i ośmioramienną gwiazdą między nimi powyżej, 7 rzędów cegieł, wejście wysokie na 3 1/2; rzędu.
Odcinek: SMNB.
Katalog: Nicomedia RIC VII 90,B.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 328-329 w mennicy Nicomedia.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w podwójnej wąskiej przepasce.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwoma wieżyczkami w kształcie kul orłów i ośmioramienną gwiazdą między nimi powyżej, 5 rzędów cegieł, wejście wysokie na 2 1/2; rzędu.
Odcinek: SMN.
Katalog: Nicomedia RIC VII 154.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w mennicy Rzym w latach 318-319.
Awers: CONST-ANTI-NVS AVG, popiersie Konstantyna w prawo w podwójnej przepasce z pereł.
Awers: VIRTVS AVGG, brama obozowa z otwartymi drzwiami, 11 rzędów cegieł, 4 wieżyczki na dachu, w lewym polu P, w prawym R.
Odcinek: RT.
Katalog: Rome RIC VII 185.
Follis AE3 Konstantyna Wielkiego bity w latach 326-327 w mennicy Siscia.
Awers: CONSTAN-TINVS AVG, głowa Konstantyna w prawo w podwójnej przepasce perłowej.
Rewers: PROVIDEN-TIAE AVGG, brama obozowa z dwiema wieżyczkami złożonymi z dwóch kul o różnej średnicy, między nimi ośmiopromienna gwiazda, 5 rzędów cegieł i skośne belkowanie dachu.
Odcinek: BSIS.
Katalog: Siscia RIC VII 200.4.
Autor: Wojtek
